Truyền bá rộng
rãi từ những năm 20-30 của thế kỷ 20 nhưng xuất hiện sớm hơn, đó là từ cuối thế kỷ 19.
Sự nảy sinh trường phái thể chế với tư cách là sự đối lập của giai cấp tiểu tư
sản đối với chủ nghĩa đế quốc. Diễn ra trong quá trình CNTB chuyển từ tự do cạnh
tranh sang độc quyền và sự thống trị của độc quyền. Đồng thời có sự thoái trào
của kinh tế chính trị tư sản cổ điển. Tồn tại song song bên cạnh các trường
phái kinh tế khác nhưng đặc biệt từ thập kỷ 90 của thế kỷ XX có tác động ảnh hưởng
rất lớn.
+ 1920-1930: Trường
phái thể chế cổ điển, thời kỳ mở rộng trường phái thể chế.
+ Trước và sau
chiến tranh thế giới thứ hai: Trường phái thể chế thực chứng
+ 1960-1970 đến
nay: Trường phái thể chế mới, nổi bật là trường phái thể chế gắn rất
chặt với sự tác
động ngày càng mạnh mẽ của cách mạng khoa học kĩ thuật và công nghệ.
Đặc điểm của trường phái thể chế
Tư tưởng cơ bản:
Đề cao vai trò của các thể chế xã hội của khoa học kĩ thuật trong sự
phát triển kinh
tế. Động lực của sự phát triển xã hội là các thể chế xã hội. (Các hình thức gia
đình, nhà nước, tổ chức kinh tế (độc quyền), nghiệp đoàn...Có thể là sự biểu hiện
của tư liệu sản xuất, động cơ xử sự, phương thức tư duy như tập tục, truyền thống,
biểu hiện về luật pháp, luân lí). Đặc điểm nổi bật nhất là: tính không thuần nhất
(tức là không có định nghĩa chung cho các quá trình kinh tế, vì thế tạo nên nhiều
trào lưu, khuynh hướng khác nhau ngay trong trường phái). Động lực của sự phát
triển xã hội là các thể chế xã hội (gia đình, nhà nước, tổ chức độc quyền, nghiệp
đoàn...có thể là sự biểu hiện của tâm lý xã hội, động cơ xử sự, phương thức tư
duy: tập tục, truyền thống, biểu hiện về luật pháp, luân lí...). Khẳng định các
phạm trù kinh tế (chế độ sở hữu, thuế, tiền tệ, lợi nhuận) là hình thức thể hiện
của tâm lí học trong xã hội. Không thừa nhận tác động của các quy luật kinh tế
khách quan, không phân tích sự phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản
xuất mà chỉ phân tích sự tiến hóa của tư liệu sản xuất. Thay thế môn kinh tế bằng
môn lịch sử và sự phân tích tâm lí (nghiên cứu nếp sống, thói quen, tập tục,
truyền thống, tác động của các yếu tố xã hội và đạo đức). Thay thế nghiên cứu
lí luận bằng phương pháp mô tả. Về đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Đi sâu
vào mặt thể chế và kết cấu kinh tế xã hội, nghiên cứu quá trình phát sinh, phát
triển và tác dụng của các “thể chế” để phân tích xã hội. Coi mối quan hệ tập thể,
các thể chế kinh tế - xã hội là cơ sở phát triển kinh tế. Đối tượng nghiên cứu
vượt khỏi phạm vi của kinh tế tư bản truyền thống